Lũ lịch sử ở miền Trung và lời cảnh tỉnh từ bài toán thủy điện “lấp lửng”
Trận lũ lịch sử vừa qua tại miền Trung một lần nữa thổi bùng tranh luận về cách vận hành hồ chứa thủy điện. Đằng sau những con số lũ chồng lũ là một thực tế đáng lo: chúng ta đang giao cho chủ đập một biên độ vận hành quá rộng, trong khi cơ chế kinh tế và pháp lý lại chưa đủ mạnh để khuyến khích họ xả nước sớm và đúng thời điểm. Thực tế cho thấy, chỉ trách đạo đức kinh doanh là chưa đủ. Việt Nam đang thiếu cơ chế giúp chủ đập dám xả nước sớm mà không sợ thiệt, và thiếu chế tài đủ mạnh để họ không dám giữ nước trái phép khi lũ đang về.
Bài học quốc tế: Tách bạch dòng tiền và dòng nước
Nhiều quốc gia đã giải quyết xung đột giữa lợi ích kinh tế và an toàn dân sinh bằng những mô hình rất đáng tham khảo.
Brazil áp dụng cơ chế MRE – một “bể năng lượng chung” giúp các nhà máy được đảm bảo doanh thu dù phải xả nước không phát điện. Chủ đập không còn lý do trì hoãn việc xả đón lũ vì lợi ích của họ đã được bảo toàn. Luật 14.052/2020 thậm chí cho phép bồi thường hoặc gia hạn nhượng quyền nếu nhà máy buộc phải xả lũ vì an ninh nguồn nước.
Nga thì chọn cách siết chặt kỷ luật. Lệnh vận hành luôn là những con số cụ thể, ví dụ: “5.500 ± 200 m³/s”. Biên độ cực nhỏ khiến chủ hồ không thể “đánh võng”. Nếu dự báo sai, trách nhiệm thuộc về cơ quan nhà nước – không đẩy rủi ro cho doanh nghiệp.
Trung Quốc duy trì “mực nước giới hạn phòng lũ” tại Tam Hiệp ở 145m trong mùa mưa, thấp hơn 30m so với bình thường. Mọi hành vi tích nước vượt mức an toàn đều bị coi là tội phạm.
Nhật Bản bảo vệ người dân bằng “quy tắc 30cm”: Xả đập không được làm nước hạ du dâng quá 30cm trong 30 phút. Quy tắc này buộc chủ đập phải xả sớm, tránh xả cấp tập. Công nghệ dự báo ngập S-uiPS dựa trên AI giúp người dân biết chính xác khi nào nước sẽ vào đến nhà.
Ấn Độ thậm chí hình sự hóa sai phạm. Dam Safety Act 2021 quy định người không tuân thủ chỉ thị vận hành gây thiệt hại có thể bị phạt tù đến 2 năm.
Những kinh nghiệm này cho thấy: muốn chấm dứt “vận hành lấp lửng”, phải giải quyết tận gốc bài toán kinh tế – công nghệ – pháp lý.
Việt Nam cần bước ngoặt trong tư duy quản lý hồ chứa
Biến đổi khí hậu khiến lũ về trái mùa, mạnh bất thường, trong khi nhiều quy trình vận hành hồ chứa ở Việt Nam vẫn dựa trên dữ liệu cũ và mốc thời gian cứng nhắc. Mùa mưa thực tế kéo dài hơn, nhưng quy định vẫn cho rằng mùa lũ kết thúc vào 15/12 – một cách tiếp cận không còn phù hợp.
Để bảo vệ người dân và tránh tái diễn kịch bản “lũ chồng lũ”, Việt Nam cần một cuộc cải cách toàn diện:
-
Cơ chế tài chính bảo vệ chủ đập: Thí điểm mô hình bù trừ năng lượng kiểu MRE hoặc lập Quỹ bảo hiểm thủy văn để họ không sợ xả sớm.
-
Công nghệ dự báo theo thời gian thực: Xây dựng hệ thống Digital Twin cho các lưu vực, giúp người dân xem được lưu lượng xả, thời gian nước về, mức ngập dự kiến.
-
Chế tài nghiêm minh: Hình sự hóa hành vi giữ nước trái phép, trao quyền chỉ huy tuyệt đối cho cơ quan điều phối quốc gia với mệnh lệnh cụ thể.
Thủy điện là nguồn năng lượng quan trọng, nhưng nó không thể trở thành mối đe dọa lơ lửng trên đầu hàng triệu người dân vùng hạ du. Đã đến lúc dừng ngay tư duy “đánh đu” với sự an toàn của cộng đồng và bước sang một mô hình quản trị tiến bộ hơn, minh bạch hơn và nhân văn hơn.
🔔 Xem thêm các tin tức sự kiện nổi bật
🎭 Xem thêm các thông tin giải trí
🔗 Website tương tự
